Smog – niewidzialne zagrożenie dla zdrowia. Jak rozpoznać i przeciwdziałać temu problemowi?

Smog, stanowiący niechcianą część późnojesiennego i zimowego krajobrazu Polski, jest poważnym problemem zdrowotnym. Wielokrotnie przeprowadzone badania dowodzą, że polskie miasta znajdują się na czele globalnych statystyk dotyczących poziomu zanieczyszczenia powietrza. Na przestrzeni lat udało się wykazać bezsprzeczny związek między ekspozycją na powietrze zanieczyszczone smogiem a negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia. Niemniej jednak, często brak wystarczającej świadomości dotyczącej skali problemu stanowi barierę w podejmowaniu skutecznych działań przeciwdziałających smogowi.

Termin „smog” powstał jako połączenie dwóch angielskich słów: smoke (dym) i fog (mgła) i po raz pierwszy został użyty w Londynie. To właśnie tam w 1952 roku miasto doświadczyło tragicznych efektów tego zjawiska, które skutkowały śmiercią tysięcy osób z powodu niewydolności oddechowej i uszkodzeń dróg oddechowych. Smog jest wynikiem specyficznych warunków atmosferycznych, takich jak brak wiatru, wysoka wilgotność powietrza oraz obecność zanieczyszczeń w powietrzu. Skład smogu różni się w zależności od miejsca i może zawierać różne tlenki.

Podstawowymi składnikami smogu są zawieszone cząsteczki pyłu, które mogą zawierać różne gazy, takie jak tlenki azotu, dwutlenek siarki, ozon i tlenek węgla. Znajdują się w nim również różne związki chemiczne, w tym metale ciężkie i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), które mają silne właściwości rakotwórcze. W Polsce występuje również pył PM10 i PM2,5, który jest uważany za najbardziej szkodliwy dla zdrowia ze wszystkich zanieczyszczeń atmosferycznych. Pył PM10 to cząsteczki o średnicy nie większej niż 10 μm, które zawierają m.in. toksyczne dioksyny i furany. Głównym źródłem ich emisji są procesy spalania paliw stałych i ciekłych.

Niestety Polska jest jednym z europejskich krajów charakteryzujących się najgorszą jakością powietrza. Dane monitoringu powietrza prowadzonego przez Polski Alarm Smogowy pokazują, że w 2021 roku najbardziej skażonym powietrzem cierpiały miasta takie jak Nowa Ruda, Sucha Beskidzka, Pszczyna, Wodzisław Śląski, Zgierz czy Nowy Targ. Dodatkowo, Kraków od wielu lat zachowuje wysoką pozycję w globalnym rankingu miast o najgorszej jakości powietrza. Głównym źródłem smogu są spaliny generowane przez przestarzałe urządzenia grzewcze, zwane „niską emisją”, które wykorzystują paliwa stałe. Sytuację pogarsza dodatkowo spalanie węgla niskiej jakości w urządzeniach nie spełniających żadnych norm emisji spalin.

Mimo iż smog jest niewidoczny, stanowi realne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Coraz więcej badań naukowych koncentruje się na zrozumieniu wpływu smogu na zdrowie publiczne. Smog negatywnie wpływa na funkcje obronne dróg oddechowych, sprzyja rozwijaniu infekcji i utrudnia wymianę gazową w płucach, co powoduje dodatkowe obciążenie dla serca. Kaszel jest naturalną reakcją organizmu na zanieczyszczenie powietrza, ale jest skuteczny tylko na początku i prowadzi do eliminacji szkodliwych pyłów z dróg oddechowych. Kaszel wywołany smogiem, na początku suchy, z czasem staje się produktywny.