Warunki, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu

Podczas gdy zasada mówi, że każdy małżonek może dążyć do orzeczenia rozwodu w przypadku stałego i całkowitego rozpadu małżeństwa, istnieją sytuacje, które skutkują niedopuszczalnością rozwodu. Nawet jeśli istnieje pełne i trwałe załamanie pożycia małżeńskiego, sąd nie będzie w stanie zakończyć małżeństwa rozwodem, jeżeli wystąpią określone warunki.

Przepisy ustawowe uznają za negatywne przesłanki dla rozwodu sytuacje, takie jak: zagrożenie dla dobra wspólnych niepełnoletnich dzieci wynikające z rozwodu, sprzeczność rozwodu z podstawowymi normami społecznymi oraz żądania rozwodu przez małżonka wyłącznie odpowiedzialnego za rozpad małżeństwa, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub odmowa jego zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Dobro dziecka to pojęcie niezdefiniowane prawnie. Dlatego korzysta się z definicji opracowanej w orzecznictwie i literaturze, jak „Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz 58 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego”, zawarte w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 18 marca 1968 r., sygn. akt: III CZP 70/66. Dobro dziecka obejmuje takie aspekty, jak jego rozwój fizyczny i duchowy, edukację, wychowanie i przygotowanie do dorosłego życia. Jeśli rozwód zagrażałby jednemu z tych obszarów, sąd uznałby rozwód za niedopuszczalny.

W sytuacji, gdy rozwód miałby negatywne konsekwencje dla wspólnych małoletnich dzieci, sąd musi ocenić, czy rozwód, a nie już istniejący rozpad małżeństwa, byłby szkodliwy dla dobra dziecka. Należy porównać obecną sytuację dzieci podczas orzekania o rozwodzie z potencjalną sytuacją po orzeczeniu rozwodu. Warto dodać, że przypadki odrzucenia wniosku o rozwód ze względu na zagrożenie dla interesów wspólnych małoletnich dzieci są rzadkością.

Rozwód również jest niedopuszczalny, jeśli byłoby to sprzeczne z podstawowymi normami społecznymi. Chodzi tu o sytuacje inne niż te, kiedy rozwód miałby negatywny wpływ tylko na dobro wspólnych małoletnich dzieci. Przykładowo, może to dotyczyć sytuacji, gdy rozwód miałby rażąco krzywdzący wpływ na drugiego małżonka, na przykład jeśli ten małżonek jest nieuleczalnie chory lub ze względu na zaawansowany wiek lub niemożność zaspokojenia swoich potrzeb. W każdym przypadku sąd musi dokonać indywidualnej oceny, czy rozwód jest sprzeczny z podstawowymi normami społecznymi. Nie można więc stwierdzić, że nieuleczalna choroba małżonka zawsze uniemożliwia uzyskanie rozwodu.

Jeśli żądający rozwodu małżonek jest wyłącznym winowajcą rozpadu małżeństwa (tzw. zasada rekryminacji), rozwód także nie jest dopuszczalny, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub odmowa jego zgody jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Pomimo zmian społecznych i kulturowych, ten przepis nadal znajduje zastosowanie, choć obecnie jest to raczej wyjątek.