Poradnik eksperta: Rozstrzyganie wątpliwości dotyczących alergii pokarmowych

Doktor Ewa Najberg, specjalista alergolog z Centrum Alergii i Astmy Adaxmed, odpowiada na pytania czytelników miesięcznika „Dziecko” na temat alergii pokarmowych.

Alergia pokarmowa może wystąpić w dowolnym momencie życia. Badania epidemiologiczne przeprowadzone w Polsce wykazują, że choroba ta dotyka od 4 do 9 procent ogółu populacji. Najczęściej jest diagnozowana u niemowląt i małych dzieci, co wynika prawdopodobnie z faktu, że spożywają one więcej jedzenia (w porównaniu do swojej masy ciała) niż starsze dzieci. Układ odpornościowy małych dzieci jest więc narażony na szereg różnych alergenów i ze względu na niedojrzałość układu pokarmowego, mechanizmy neutralizujące te alergeny często nie są skuteczne. Należy pamiętać, że układ pokarmowy dziecka osiąga pełną dojrzałość dopiero około drugiego roku życia. Jeśli skłonność do występowania reakcji alergicznych ujawnia się wtedy lub gdy wcześniejsze objawy zostały zignorowane lub przeoczone, najczęściej rozwija się jedna z typowych chorób alergicznych, takich jak atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa i spojówek, czy astma oskrzelowa. U niektórych osoby mogą występować nawet dwie lub trzy z tych chorób jednocześnie.

Najczęstsze objawy alergii pokarmowej u niemowląt to różnego rodzaju wykwity na skórze (43% małych alergików), luźne śluzowate stolce, kolka oraz wymioty. Możliwe jest uczulenie na każdy rodzaj pokarmu, ale najczęściej dotyczy ono białek mleka krowiego, białek zbożowych (w tym glutenu), jaj kurzych, ryb, pomidorów, owoców cytrusowych i soi. Często uczulamy się na to, co najczęściej spożywamy – w naszym klimacie są to mleko i jajka. W Stanach Zjednoczonych, gdzie popularne jest masło orzechowe, często spotykana jest alergia na fistaszki. Natomiast w krajach o wysokim spożyciu owoców morza często występuje alergia na krewetki i inne skorupiaki.

Jeśli rodzice podejrzewają u swojego dziecka alergię pokarmową, powinni skonsultować się z pediatrą jak najszybciej. Wczesne podjęcie odpowiednich działań może zapobiec dalszemu rozwojowi choroby i uczulaniu na nowe substancje. Podczas konsultacji, lekarz będzie pytał o historię alergii w rodzinie, dietę dziecka, a także dietę matki karmiącej jeżeli dotyczy. W przypadku niemowląt, które mają dość jednolitą dietę, często można łatwo powiązać wystąpienie objawów z konkretnym pokarmem. Na podstawie tych informacji lekarz zaleci odpowiednie działania, takie jak wyeliminowanie podejrzanego alergenu i przepisze leki łagodzące objawy uczulenia. Wypisze również skierowanie do alergologa.

Niestety, na wizytę w poradni alergologicznej, będącej pod kontraktem z NFZ, często trzeba czekać wiele miesięcy. Dlatego warto wprowadzić w życie zalecenia lekarza pierwszego kontaktu jeszcze przed wizytą u specjalisty.

Kolejnym krokiem w diagnostyce alergii pokarmowej jest wykonanie testów krwi lub skórnych. Najpierw można określić poziom immunoglobuliny IgE – jej wysoki poziom jest często obserwowany u alergików. Niski poziom IgE jednak nie wyklucza uczulenia. Dodatkowo można przeprowadzić testy krwi, sprawdzając poziom swoistych przeciwciał IgE dla poszczególnych alergenów. Testy skórne są teoretycznie możliwe do wykonania u dzieci w każdym wieku, ale praktyka pokazuje, że najbardziej wiarygodne są po 3. roku życia.

Testy skórne polegają na umieszczeniu kropel alergenu na skórze pacjenta, a następnie delikatnym nakłuciu tego miejsca, tak aby nie doszło do krwawienia. Jeżeli miejsce to zaczyna swędzieć, puchnąć czy czerwienić, prawdopodobnie oznacza to uczulenie na ten konkretny alergen. Innym rodzajem testów skórnych są tzw. testy płatkowe – na skórę nakleja się specjalną bibułkę nasączoną alergenem i wyniki sprawdza się po dwóch i trzech dniach.

Alergia może powstawać przez cztery różne mechanizmy. Jeden z nich jest zależny od IgE – immunoglobuliny E, białka będącego przeciwciałem atakującym różne alergeny. Wysoki poziom całkowitego IgE zazwyczaj świadczy o alergii, ale nie określa, na co dokładnie osoba jest uczulona. Taką informację można uzyskać dopiero po badaniu IgE charakterystycznych dla poszczególnych alergenów. Ten typ alergii jesteśmy w stanie wykryć za pomocą testów z krwi i testów skórnych. Pozostałe trzy mechanizmy powstawania alergii są trudne do potwierdzenia laboratoryjnie – pozostaje jedynie szczegółowa obserwacja pacjenta i metoda prowokacji konkretnymi pokarmami. Oznacza to, że ujemne wyniki testów skórnych i krwi niestety nie wykluczają alergii.